Sztuka reżyserii filmowej

Pierwszy profesjonalny podręcznik dla reżyserów! W pełni integruje techniczne aspekty reżyserowania kinowego z metodami praktycznymi kierowania aktorami, głęboko i dokładnie bada, jak te dwa zasadnicze aspekty sztuki reżyserskiej działają razem. Z perspektywy pomyślnej pracy z aktorami oraz zaawansowanych technicznie wartości produkcyjnych został przedyskutowany kompletny proces reżyserowania, począwszy od napisania scenariusza aż do dostarczenia ukończonego projektu. Autor – reżyser z ponad piętnastoletnim doświadczeniem – analizuje każdy aspekt przygotowań i podejmowania decyzji, wraz z solidnymi informacjami podstawowymi, praktycznymi sugestiami oraz czytelnymi ilustracjami. Podręcznik każdego reżysera.

Tematy zawarte w książce obejmują m.in.:

• przygotowanie projektu
• analizę scenariusza
• wybór i pracę z zespołem produkcyjnym
• przesłuchania i obsadę
• przygotowanie scenopisu
• używanie języka gry aktorskiej
• pracę z zespołem
• zrozumienie stylów kinowej gry aktorskiej
• prowadzenie prób
• blokowanie kamery oraz ruchy aktora
• improwizację
• pracę z planami reklamowymi
• hollywoodzki styl kontynuacji
• wybór ujęć kamery oraz oświetlenie
• reżyserowanie przy użyciu wielu kamer
• przygotowanie do codziennych zdjęć
• montaż i pracę z montażystami

Niniejsza książka to wprowadzenie do reżyserii filmów fabularnych. Jej zadaniem jest pomagać reżyserom filmów pełnometrażowych, filmowcom niezależnym, reżyserom sztuk telewizyjnych i studentom realizującym szkolne projekty. Może posłużyć ona również reżyserom z wieloletnim stażem, bo stanowi ciekawe, a niekiedy prowokujące omówienie ich rzemiosła.

Spośród innych tekstów wyróżnia ją to, że omawia jednocześnie reżyserowanie gry aktorów (praca z aktorami) i techniczne aspekty reżyserii (praca z kamerą, dźwiękiem i ekipą). Minęło już prawie sto lat od skodyfikowania podstawowych zasad nowoczesnego aktorstwa, a profesjonalni reżyserzy nadal dysponują zaledwie podstawową wiedzą na temat kierowania grą aktorów. Dla nich film czy program telewizyjny to przede wszystkim zadanie techniczne. Uważam, że film kinowy, jeśli ma odejść od obecnego obsesyjnego traktowania szarej rzeczywistości, odzyskać świeżość i odrodzić się, musi wzmocnić pozycję aktorów i traktować relację reżyser – aktor jako podstawowy element procesu tworzenia filmów.

Wiele lat poświęciłem współpracy z brytyjską telewizją, filmem i teatrem, pracując jako kierownik planu, drugi reżyser i reżyser. W Stanach mnóstwo czasu spędziłem na studiach nad systemem. Niniejsza książka prezentuje przykłady udanych praktyk stosowanych w obu krajach i sposoby tworzenia filmów oraz programów telewizyjnych skierowanych przede wszystkim do odbiorcy masowego. Nie omówię w niej jakże fascynujących kwestii związanych z pracą eksperymentalną czy kręceniem filmów innych niż fabularne. Budding Kenneth Angers, Harry Smiths czy Stan Brakhages nie zostaną więc usatysfakcjonowani. Postaram się natomiast omówić pracę reżyserów takich jak John Cassavetes, Jean-Luc Godard (z charakterystycznym dla niego stylem narracyjnym) czy Mike Leigh, których podstawowym przedmiotem zainteresowania jest gra i sposób jej ujęcia.

Książka stanowi również dokument wielu lat mojej pracy ze studentami, kiedy to starałem się odkryć najlepszy sposób nauki reżyserii. Szeroko omówię mój styl pracy reżyserskiej, który na pierwszym miejscu stawia kwestie dotyczące gry aktorskiej, sprawy techniczne pozostawiając na dalszym planie. Podobnie jak studentów, zachęcam czytelników tej książki, aby zanim opracują własny styl, dowiedzieli się, co w przemyśle filmowym uznaje się za kanon jakości. W niektórych miejscach pojawią się sugestie dotyczące konkretnych działań (podpowiem na przykład, jak wprowadzać oznaczenia w scenariuszu). Przedstawiam swoje metody, by następnie zachęcić czytelników do opracowania własnych. Zawsze obecny będzie pewien (niezbędny) stopień napięcia między współczesną praktyką przemysłu a innowacyjnością. Oczywiście nie można nikogo nauczyć oryginalności, moim celem jest jednak przedstawić metodologię stanowiącą podstawę pracy kreatywnych jednostek, które mogą się na niej wzorować, dostosowywać ją do własnych potrzeb lub celowo odrzucać. Jednak żeby odrzucić dyscyplinę, trzeba się jej najpierw nauczyć.

Tematy przedstawione są w książce w porządku, według którego przebiega praca nad filmem lub programem telewizyjnym – opisuję kolejno okres przygotowawczy, produkcję i postprodukcję. Odkryłem, że niektórzy z moich studentów mają wyobrażenie produkcji bliskie teorii wielkiego wybuchu. Zgodnie z tym poglądem produkcja „rodzi się” samorzutnie w trakcie improwizacji w dniu kręcenia zdjęć. To mit, który nie ma nic wspólnego z filmową rzeczywistością. Nawet czołowi przedstawiciele improwizacji – Cassavetes i Leigh – przez wiele tygodni dopracowują swoje scenariusze i pracują z aktorami jeszcze przed rozpoczęciem produkcji. Starałem się przedstawić okres przygotowawczy na jego najbardziej kreatywnym etapie, wypełnionym poszukiwaniami, odkryciami i ekscytującymi decyzjami, które następnie zdeterminują produkcję i postprodukcję.

Kolejne strony książki przynoszą przykłady moich osobistych doświadczeń (często przybierając formę kapsułek zakotwiczonych w głównym tekście). Żywię nadzieję, że dzięki nim czytelnicy, którzy do tej pory nie zrealizowali jeszcze żadnego profesjonalnego projektu, poczują choć przedsmak prawdziwej produkcji.

W ostatniej części zgromadziłem definicje terminów technicznych, które pojawiają się w tekście wraz z pierwszym użyciem danego pojęcia. Zebrałem je również w słowniczku na końcu książki.

To niezwykle przydatny podręcznik
– prof. Jerzy Woźniak – operator, reżyser, Rektor PWSFTViT im. Leona Schillera w Łodzi w latach 2002-2008

Dzięki i chwała Wydawnictwu Wojciech Marzec za kolejne kompendium praktycznej filmowej wiedzy! Jeszcze kilka takich pozycji i może nawet polskie filmy staną się lepsze?
– Juliusz Machulski – reżyser, scenarzysta

Reżyseria filmowa to sztuka opowiadania obrazami i dźwiękami, aby ją uprawiać potrzebny jest talent, a więc dar ślepego losu, ale niezbędna jest także pewna wiedza, którą można i należy posiąść. Tom Kingdon oferuje czytelnikowi sporą porcję rzetelnej wiedzy o rzemiośle reżyserskim, o technologii produkcji filmowej i jej prawidłach. Polecam tę książkę nie tylko adeptom tego zawodu, ale też, a może przede wszystkim kinomanom, którzy chcieliby dowiedzieć się więcej o tajnikach swoich fascynacji.
– Janusz Majewski – reżyser

To jest świetne, że taka pionierska pozycja pojawia się na naszym rynku. Autor porusza bardzo wiele zagadnień związanych z reżyserią, pokazuje, że zawód reżysera jest niezmiernie skomplikowany oraz wymaga ogromnej wiedzy i umiejętności. Bo często pojawiają się głosy niedowiarków, że reżyser jest w filmie niepotrzebny, że przeszkadza na planie zdjęciowym. Że aktor sam zagra to co jest napisane w scenariuszu, a operator to sfilmuje. Tom Kingom udowadnia, że bez reżysera film nie może powstać. Pokazuje, że reżyser musi się znać na wszystkim, na każdym etapie powstawania filmu, począwszy od scenariusza, przez casting i pracę a aktorem, a także przez scenografię i kostiumy, a skończywszy na montażu i dźwięku. Reżyser to omnibus, który prowadzi cały film, od początku do końca, od okresu przygotowawczego do postprodukcji. I właśnie te drogę reżysera przez film autor szczegółowo w tej książce omawia.
– Robert Gliński – reżyser, scenarzysta

Główną zaletą książki Toma Kingdona jest jej wielowątkowość – autor gruntownie omawia wszystkie aspekty pracy reżysera, ukazując w ten sposób, na czym polega rzeczywista trudność wykonywania tego zawodu. Sporadycznie pojawiające się dłużyzny to kapitalna lekcja cierpliwości dla młodych adeptów tej sztuki. Polecam!
– Agnieszka Trzos – reżyserka

Książka „Sztuka reżyserii filmowej” odsłania obszary edukacji filmowej, które w Polsce były dotąd okryte tajemnicą. Domysły zamienia w fakty, praktykowane powszechnie obrządki szamańskie – w pragmatyzm. Jest nieodzowna dla tych wszystkich, którzy marzą, żeby nałożyć czapeczki z napisem REŻYSER. Zdecydowanie przyda się również tym, którzy już te czapeczki noszą. Powinna się nazywać „Wszystko, co zawsze chcieliście wiedzieć o robieniu filmów, ale nie dowiedzieliście się w szkole filmowej.
– Tomasz Szafrański – reżyser

Tygodnik Ostrołęcki, nr 21, 22 maja 2007 roku

Zostań reżyserem!

Początki bywają różne. Zwykle im trudniejsze, tym finalny efekt lepszy. Domowa kamera video, pożyczony od filmowca-amatora sprzęt, czy po prostu telefon z możliwością filmowania. Do tego kilka dobrych pomysłów, zaangażowanie znajomych jako aktorów i dużo, dużo wytrwałości. Tak zwykle zaczyna się wielka przygoda z filmem. Ci, którzy przetrwają pierwsze niepowodzenia, zaharują się podczas trudów realizacji i przede wszystkim nie potraktują tego jako jednego z wielu epizodów młodości, mają szansę zaistnieć w świecie filmu. Może nawet zostaną wielkimi tego z pozoru nieosiągalnego świata. To im, niezależnie na jakim etapie filmowej drogi już są, dedykowana jest „Sztuka reżyserii filmowej”. Książka Toma Kingdona nie jest stricte poradnikiem „jak zrobić film”, ani tym bardziej podręcznikiem sztuki filmowej. To raczej niezwykły i bardzo przydatny partner w drodze do zrozumienia zawodu reżysera szeregu elementów przemysłu filmowego. „Jeżeli potrafisz chociaż trochę pisać, sam najpierw spisz wymyśloną przez siebie historię (…) Twój pierwszy film nie powinien być jakimś zwykłym, starym, dobrym filmem. Powinien być swojego rodzaju deklaracją ciebie jako artysty”. Kasi Lemmons, reżyser. „Sztuka reżyserii filmowej” odkrywa, nie tylko przed laikami, zawód, którego tajemnie strzegą nawet profesorowie szkół filmowych. Kingdon dzieli się tą alchemią, podając informację w sposób zrozumiały i usystematyzowany. Krok po kroku wprowadza czytelnika w tajemniczy świat pracy nad dziełem filmowym. Dużo miejsca poświęca pracy nad scenariuszem, nad kolejnymi fazami jego szlifowania i opracowywania. Wyjaśnia skrupulatnie sposoby pracy z aktorem, mówi o stylach gry, sposobach budowania roli i tworzenia wiarygodnego bohatera. Kingdon nie zaniedbuje też techniki i chyba najważniejszego – finansów, bo od nich także w kinematografii wszystko się zaczyna. Na końcu „Sztuki…” są jeszcze biografie trzech wybranych reżyserów oraz rozmowy z następną czwórką o początkach pracy w zawodzie. „Sztuka reżyserii filmowej” to kolejna amerykańska pozycja filmowa wydawnictwa Wojciech Marzec. Poprzedziły ją książki poświęcone pisaniu scenariuszy, aktorstwu, montażowi filmowemu, a wkrótce pojawi się także podręcznik o produkcji filmowej. Zebrane razem dadzą solidne kompendium wiedzy o filmie. I choć realia odbiegają od polskich, a książka nie zastąpi szkoły i praktyki, to ich wydanie trudno przecenić. Ostatnie lata dowodzą, ze rzesza chętnych na bycie filmowcem jest w Polsce coraz większa. Odpowiedzią są powstające szkoły filmowe, tworzenie nowych, związanych z filmem wydziałów na wyższych uczelniach. O filmowe przedmioty poszerza się programy nauczani. Wreszcie powstają setki tak zwanych filmów offowych, a kadra przy dużych produkcjach jest coraz większa i… młodsza. Jeśli do tego wszystkiego dodać coraz dostępniejszą literaturę fachową, sytuację tę można ocenić jako idealną. Wygląda a to, że wystarczy tylko chcieć.

Maciej Starczewski

Tom Kingdon reżyser o piętnastoletnim doświadczeniu, pracował nad kilkoma uznanymi produkcjami teatralnymi, licznymi filmami dokumentalnymi, programami dla dzieci, oraz ponad dwustoma epizodycznymi dramatami (łącznie z EastEnders). Pracował również jako Pierwszy Asystent/Kierownik Produkcji dla Johna Schlesingera, Rolanda Joffe, Alana Clarka, oraz wielu innych znanych reżyserów. Wykładał w szkołach i na uniwersytetach w Anglii i Ameryce, a obecnie jest profesorem nadzwyczajnym w Emerson College, Boston.